1 yaşına kadar beklenen gelişim süreci aşağıda verilmiştir (Roth ve Worthington’ın kitabından alınmıştır). Bu beklentiler evrenseldir ve Türk çocuklarına özgü değildir.
0-2 aylık: Belli bir neden olmadan ağlama ve öksürmek; geğirmek ve iç geçirmek gibi istem dışı sesler çıkarma
2-4 aylık: Memnuniyetini seslerle belirtme; ünlü harfleri (ör. ‘a’, ‘e’, ‘u’) veya bu harflere benzeyen sesleri çıkarma
4-6 aylık: Gülücük sesleri çıkarma; ağız organlarını kullanarak değişik sesler çıkarma (ör. homurtu, dilini şaklatmak, şapırtı); bir ünsüz ve bir ünlü harften oluşan heceler (ör. ‘ba’, ‘oh’) söyleme
6-8 aylık: bir ünsüz ve bir ünlü harften oluşan aynı heceyi tekrar etme (ör. ‘dadada’)
8-10 aylık: birbirinden farklı heceleri birleştirme (ör. ‘bodaya’)
10-12 aylık: uydurma kelimelerle sanki gerçekten konuşuyormuşçasına doğru tonlamayla konuşma; uydurduğu bir kelimeyi hep aynı anlamda kullanma (ör. Kucağa alınmak istediğinde ‘na’ demek)
3 yaşından önce çocuklarda konuşma geriliği tanısı koymak çok zordur çünkü çocuklar hayatlarının ilk senelerinde dil edinimi konusunda çok geniş farklılıklar göstermektedir. Ben sizlere genel bir fikriniz olması için 1 yaşında, 2 yaşında ve 3 yaşında olan çocukların ortalama bildikleri kelime sayılarını vereceğim*. Peki, bu bildikleri kelimeleri nasıl kullanıyorlar? İlk başta çocuklar tek kelimelik cümleler kurarken, 2 yaşına yaklaştıkça bildikleri kelimeleri birleştirip iki kelimelik cümleler (ör. ‘Abla geldi’ veya ‘Süt ver’) kurabilmektedirler. 3 yaşındaki çocuklar üç, dört kelimelik cümleler kurmaya başlarlar. Ayrıca, dili kullanma amaçları artar. Önceleri genelde istekte bulunmak için konuşan çocuklar artık soru sormak gibi daha farklı amaçlar için de konuşmaya başlarlar.
1 yaşında: 0 ile 14 kelime arasında
2 yaşında: 103 ile 422 kelime arasında
3 yaşında: 532 ile 702 kelime arasında
Bu yaşlardaki çocukların dil gelişimine destek olmak için yapabileceğiniz çok basit teknikler bulunmaktadır. Sizler için bu tekniklerden bazılarını aşağıda örnekleriyle sıraladım. Bu teknikler Gillam, Marquardt ve Martin’in kitabından alınmıştır. Bu teknikler özellikle çocuğunuzla oynarken kullanıldığında onların dil gelişimini destekleme konusunda çok etkili olacaktır.
Kendinle konuşma: Yaptıklarınız, gördükleriniz ve hissettikleriniz hakkında konuşun. Mesela, çocuğunuz masada otururken yemek yapıyorsanız ‘Nerede bu domatesler. Buradalarmış. Tam üç tane domatesimiz varmış. Ne kadar da kırmızılarmış. Bize sadece iki tane gerekiyor. Şimdi bunları küp küp keseyim.’ gibi kendi kendinize konuşabilirsiniz. Kendi kendinize konuşurken çocuğunuzla göz teması kurmak ve elinizdekileri ona göstermek gibi davranışlarla çocuğunuzu konuşmanın içine dahil edin. Bu teknik daha tam konuşmaya başlamamış çocuklar için çok faydalıdır.
Tarif etme: Çocuğunuzun yaptıkları, gördükleri ve hissettikleri hakkında konuşun. Mesela, çocuğunuzu yıkarken ‘Suyumuz ılıkmış. Ördeği mi yüzdürüyorsun? Ay, suyun altına daldı. Şimdi de baloncukları patlatıyorsun.’ gibi tabirlerde bulunabilirsiniz. Bu teknik daha tam konuşmaya başlamamış çocuklar için çok yararlı olacaktır.
Tamamlama: Çocuğunuzun dediklerini düzgün cümle olarak tekrarlayın. Mesela, çocuğunuz ablası muz yerken ‘Abba mu ye’ diyorsa siz de ‘Abla muz yiyor’ diyebilirsiniz.
Genişletme: Çocuğunuz söylediklerine yeni bir bilgi ekleyip tekrar edin. Mesela, çocuğunuz ablası muz babası elma yerken ‘Abba mu baba emma’ diyorsa siz de ‘Abla muz yiyor ve baba elma yiyor. Ben de portakal yiyorum.’ diyebilirsiniz.
Yeniden düzenleme: Çocuğunuzun dediklerini biraz değiştirip tekrar edin. Mesela, çocuğunuz ablası muz yerken ‘Abba mu ye’ diyorsa siz de ‘Abla muz mu yiyor?’ diye onun dediğini soru olarak tekrarlayabilirsiniz.
Yoğurma: Çocuğunuzun dediklerini düzelterek tekrarlayın ve sonra parçalarına bölüp parçaları farklı şekillerde birleştirerek tekrar söyleyin. Mesela, çocuğunuz ablası muz yerken ‘Abba mu ye’ diyorsa siz de ‘Abla muz yiyor. Muz yiyor. Muz ye ablası. Abla muz yiyor.’ diyebilirsiniz.
Çocukların kelime dağarcıkları ve kelimeleri öğrenme yaşları üzerine yapılan çalışmalardaki (Keklik, 2009; Deniz 2012) kelime listelerinden esinlenerek sizlere okul öncesi çocukların bilmesi gereken bir kelime listesi hazırladım. Bu listedeki kelimeleri konularına göre organize edilmiştir. Çocuğunuz okula başlayana kadar bu kelimelerin çoğunu öğrenmiş olacaktır. Ama eğer isterseniz çocuğunuzla bu kelimeleri içeren çalışmalar yapıp onun okula başlamadan önce bu kelimeleri öğrendiğinden emin olabilirsiniz.
* Bu sayılar Acarlar ve diğerlerinin (2009) verileri üzerinden Frank ve diğerleri (2016) tarafından hesaplanmıştır.
Roth, F. P., & Worthington, C. K. (2015). Treatment resource manual for speech language pathology. Nelson Education.
Frank, M. C., Braginsky, M., Yurovsky, D., & Marchman, V. A. (2016). Wordbank: An open repository for developmental vocabulary data. Journal of Child Language. doi: 10.1017/S0305000916000209. Data downloaded on 28/4/20
Acarlar, F., Aksu-Koç, A., Küntay, A.C., Maviş, İ., Sofu, H., Topbaş, S., Turan, F. (2009). Adapting MB-CDI to Turkish: The first phase. In S. Ay, Ö. Aydın., İ. Ergenç, S. Gökmen, S. İşsever, and D. Peçenel (Eds.) Essays on Turkish linguistics: Proceedings of the 14th International Conference on Turkish Linguistics, August 6-8, 2008. Harrassowitz Verlag: Wiesbaden, Germany.
Gillam, Ronald Bradley, Thomas P. Marquardt, Frederick N. Martin (2010) Communication Sciences and Disorders: From Science to Clinical Practice. Sudbury: Jones and Bartlett Learning.
Keklik, S. (2009). On Bir Yaşına Kadar Çocukta Dil Edinimi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Deniz, R. (2012). Kelime kazanım yaşını belirlemek amacıyla 12 yaş çocuklarının yetişkinlerle karşılaştırılması (Master’s thesis, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
1 yaşına kadar beklenen gelişim süreci aşağıda verilmiştir (Roth ve Worthington’ın kitabından alınmıştır). Bu beklentiler evrenseldir ve Türk çocuklarına özgü değildir.
0-2 aylık: Belli bir neden olmadan ağlama ve öksürmek; geğirmek ve iç geçirmek gibi istem dışı sesler çıkarma
2-4 aylık: Memnuniyetini seslerle belirtme; ünlü harfleri (ör. ‘a’, ‘e’, ‘u’) veya bu harflere benzeyen sesleri çıkarma
4-6 aylık: Gülücük sesleri çıkarma; ağız organlarını kullanarak değişik sesler çıkarma (ör. homurtu, dilini şaklatmak, şapırtı); bir ünsüz ve bir ünlü harften oluşan heceler (ör. ‘ba’, ‘oh’) söyleme
6-8 aylık: bir ünsüz ve bir ünlü harften oluşan aynı heceyi tekrar etme (ör. ‘dadada’)
8-10 aylık: birbirinden farklı heceleri birleştirme (ör. ‘bodaya’)
10-12 aylık: uydurma kelimelerle sanki gerçekten konuşuyormuşçasına doğru tonlamayla konuşma; uydurduğu bir kelimeyi hep aynı anlamda kullanma (ör. Kucağa alınmak istediğinde ‘na’ demek)
3 yaşından önce çocuklarda konuşma geriliği tanısı koymak çok zordur çünkü çocuklar hayatlarının ilk senelerinde dil edinimi konusunda çok geniş farklılıklar göstermektedir. Ben sizlere genel bir fikriniz olması için 1 yaşında, 2 yaşında ve 3 yaşında olan çocukların ortalama bildikleri kelime sayılarını vereceğim*. Peki, bu bildikleri kelimeleri nasıl kullanıyorlar? İlk başta çocuklar tek kelimelik cümleler kurarken, 2 yaşına yaklaştıkça bildikleri kelimeleri birleştirip iki kelimelik cümleler (ör. ‘Abla geldi’ veya ‘Süt ver’) kurabilmektedirler. 3 yaşındaki çocuklar üç, dört kelimelik cümleler kurmaya başlarlar. Ayrıca, dili kullanma amaçları artar. Önceleri genelde istekte bulunmak için konuşan çocuklar artık soru sormak gibi daha farklı amaçlar için de konuşmaya başlarlar.
1 yaşında: 0 ile 14 kelime arasında
2 yaşında: 103 ile 422 kelime arasında
3 yaşında: 532 ile 702 kelime arasında
Bu yaşlardaki çocukların dil gelişimine destek olmak için yapabileceğiniz çok basit teknikler bulunmaktadır. Sizler için bu tekniklerden bazılarını aşağıda örnekleriyle sıraladım. Bu teknikler Gillam, Marquardt ve Martin’in kitabından alınmıştır. Bu teknikler özellikle çocuğunuzla oynarken kullanıldığında onların dil gelişimini destekleme konusunda çok etkili olacaktır.
Kendinle konuşma: Yaptıklarınız, gördükleriniz ve hissettikleriniz hakkında konuşun. Mesela, çocuğunuz masada otururken yemek yapıyorsanız ‘Nerede bu domatesler. Buradalarmış. Tam üç tane domatesimiz varmış. Ne kadar da kırmızılarmış. Bize sadece iki tane gerekiyor. Şimdi bunları küp küp keseyim.’ gibi kendi kendinize konuşabilirsiniz. Kendi kendinize konuşurken çocuğunuzla göz teması kurmak ve elinizdekileri ona göstermek gibi davranışlarla çocuğunuzu konuşmanın içine dahil edin. Bu teknik daha tam konuşmaya başlamamış çocuklar için çok faydalıdır.
Tarif etme: Çocuğunuzun yaptıkları, gördükleri ve hissettikleri hakkında konuşun. Mesela, çocuğunuzu yıkarken ‘Suyumuz ılıkmış. Ördeği mi yüzdürüyorsun? Ay, suyun altına daldı. Şimdi de baloncukları patlatıyorsun.’ gibi tabirlerde bulunabilirsiniz. Bu teknik daha tam konuşmaya başlamamış çocuklar için çok yararlı olacaktır.
Tamamlama: Çocuğunuzun dediklerini düzgün cümle olarak tekrarlayın. Mesela, çocuğunuz ablası muz yerken ‘Abba mu ye’ diyorsa siz de ‘Abla muz yiyor’ diyebilirsiniz.
Genişletme: Çocuğunuz söylediklerine yeni bir bilgi ekleyip tekrar edin. Mesela, çocuğunuz ablası muz babası elma yerken ‘Abba mu baba emma’ diyorsa siz de ‘Abla muz yiyor ve baba elma yiyor. Ben de portakal yiyorum.’ diyebilirsiniz.
Yeniden düzenleme: Çocuğunuzun dediklerini biraz değiştirip tekrar edin. Mesela, çocuğunuz ablası muz yerken ‘Abba mu ye’ diyorsa siz de ‘Abla muz mu yiyor?’ diye onun dediğini soru olarak tekrarlayabilirsiniz.
Yoğurma: Çocuğunuzun dediklerini düzelterek tekrarlayın ve sonra parçalarına bölüp parçaları farklı şekillerde birleştirerek tekrar söyleyin. Mesela, çocuğunuz ablası muz yerken ‘Abba mu ye’ diyorsa siz de ‘Abla muz yiyor. Muz yiyor. Muz ye ablası. Abla muz yiyor.’ diyebilirsiniz.
Çocukların kelime dağarcıkları ve kelimeleri öğrenme yaşları üzerine yapılan çalışmalardaki (Keklik, 2009; Deniz 2012) kelime listelerinden esinlenerek sizlere okul öncesi çocukların bilmesi gereken bir kelime listesi hazırladım. Bu listedeki kelimeleri konularına göre organize edilmiştir. Çocuğunuz okula başlayana kadar bu kelimelerin çoğunu öğrenmiş olacaktır. Ama eğer isterseniz çocuğunuzla bu kelimeleri içeren çalışmalar yapıp onun okula başlamadan önce bu kelimeleri öğrendiğinden emin olabilirsiniz.
* Bu sayılar Acarlar ve diğerlerinin (2009) verileri üzerinden Frank ve diğerleri (2016) tarafından hesaplanmıştır.
Roth, F. P., & Worthington, C. K. (2015). Treatment resource manual for speech language pathology. Nelson Education.
Frank, M. C., Braginsky, M., Yurovsky, D., & Marchman, V. A. (2016). Wordbank: An open repository for developmental vocabulary data. Journal of Child Language. doi: 10.1017/S0305000916000209. Data downloaded on 28/4/20
Acarlar, F., Aksu-Koç, A., Küntay, A.C., Maviş, İ., Sofu, H., Topbaş, S., Turan, F. (2009). Adapting MB-CDI to Turkish: The first phase. In S. Ay, Ö. Aydın., İ. Ergenç, S. Gökmen, S. İşsever, and D. Peçenel (Eds.) Essays on Turkish linguistics: Proceedings of the 14th International Conference on Turkish Linguistics, August 6-8, 2008. Harrassowitz Verlag: Wiesbaden, Germany.
Gillam, Ronald Bradley, Thomas P. Marquardt, Frederick N. Martin (2010) Communication Sciences and Disorders: From Science to Clinical Practice. Sudbury: Jones and Bartlett Learning.
Keklik, S. (2009). On Bir Yaşına Kadar Çocukta Dil Edinimi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Deniz, R. (2012). Kelime kazanım yaşını belirlemek amacıyla 12 yaş çocuklarının yetişkinlerle karşılaştırılması (Master’s thesis, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).