Çocuğunuz belli harfleri bazen söylüyor ama bazen söyleyemiyor mu? Onun dediklerini anlamakta zorlanıyor musunuz?

Paniğe kapılmayın! Sizi bilgilendirmek için ben buradayım.

Gelişimsel sesletim bozukluklarının üzerinden geçerken bahsettiğim gibi Türkçede ünsüz sertleşmesi veya ünlü uyumu gibi birçok ses olayı vardır. Fakat çocuklar konuşmayı öğrenirken aslında Türkçede olmayan ses olayları üretebilirler. Konuşurken kelimeleri bu uydurdukları kurallara göre şekilden şekle sokabilirler. Mesela ‘çikolata’ yerine ‘çito’ veya ‘top’ yerine ‘to’ diyebilirler. Bunlar normal dil gelişiminin bir parçasıdır. Yaşları ilerledikçe bu uyduruk ses olaylarını kullanmayı bırakırlar.

Ses olayları bozukluklarını telaffuz bozukluklarından ayıran en önemli özellik aslında çocukların sorunlu harfleri söylemekte zorluk çekmemesidir. Telaffuz bozukluklarında önce çocuklara bir sesi nasıl söylemeleri gerektiği öğretilir. Ses olayları bozukluklarında ise çocuklar sorunlu sesleri söylemekte zorluk çekmezler. Bu çocukların zorlandığı durum, sesleri ne zaman kullanmaları gerektiğidir.

Size şöyle örneklerle anlatayım. Türkçemiz kelimelerin sonunda ‘c’ harfini sevmez. 100 binden fazla kelimenin içinden sadece 2 tanesi ‘c’ ile bitmektedir. Dilimize ‘c’ sesi ile biten yabancı bir kelime geçtiğinde biz ‘c’ sesini ‘ç’ sesi ile değiştiririz. Mesela İngiltere’de ‘bridge’ (‘bric’ olarak okunur) olarak bilinen kart oyununun Türkçedeki adı ‘briç’tir. Yani yabancı dillerden Türkçeye geçen kelimelerin sonundaki ‘c’ler ‘ç’ye çevrilir çünkü Türkçedeki kurallar bunu gerektirmektedir. Fakat kelimelerin sonunda olmayan ‘c’ler ‘c’ olarak kalır. Mesela, İngilizcedeki ‘jazz’ kelimesi (İngilizcede kelime başındaki ‘j’ harfi genelde ‘c’ olarak okunur) Türkçemize ‘caz’ olarak geçmiştir.

Bir çocuk düşünün kendi kendine ‘hiçbir kelime ‘s’ harfi ile başlamamalı’ diye bir kural uydurmuş. Kelimelerin ortasındaki veya sonunda ‘s’ harflerini değiştirmiyor ama kelimelerin başındaki ‘s’ harflerini ‘ç’ harfi ile değiştiriyor. Aslında düşünürseniz ‘Türkçede kelimeler ‘c’ ile bitmez’ kuralından çok da farklı bir kural değil ama Türkçemizde böyle bir kural yok. Bu yüzden bu çocuk ‘çüt istiyom’ veya ‘çusadım’ dediğinde çevresindekiler onun ne dediğini anlamakta zorlanacaktır. Ayrıca, başka konumlarda ‘s’ harfini söylediği için bu çocuğun konuşmasındaki sorunun ne olduğu konusunda akılları karışabilir. Ses olayları bozukluklarında en etkili bulunmuş tedavi yöntemlerinden biri birbirine çok benzeyen kelimeler kullanarak çocuklara uydurdukları kuralları kullanmamayı öğretmektir. Mesela bu çocuğa ‘salı’ ve ‘çalı’ kelimelerin ayrı anlamları olduğunu ve farklı şekilde söylenmeleri gerektiği öğretilir. Ben genelde üzerinde benzer kelimelerin bulunduğu kartlar hazırlarım. Bu örnekteki gibi bir çocukla bu kartlar üzerinden ‘s’ harfi ile başlayan kelimelerin ‘ç’ harfi ile başlayanlardan ayırt etmek için ‘s’ harfini doğru söylemek gerektiğini öğretmeye çalışırım.

Çocukların uydurdukları kurallardan bazıları oldukça yaygındır. Bazı makalelerde (Acarlar & Ege, 1996; Topbas & Yavaş, 2006) verilen bilgilere göre çocukların bu uyduruk kuralları kullanmayı bıraktıkları yaşları hesaplayarak aşağıdaki tabloyu sizler için hazırladım. Eğer çocuklar uyduruk bir kuralı tabloda belirtilen yaşı bir hayli geçtikten sonra hala kullanıyorsa, ortada bir sorun olabilir. Bu durumda bir konuşma terapistine danışmanızda yarar var. 5 ile 6 yaş arasındaki çocukların bu tarz uydurma ses olayları kurallarından hiçbirini kullanmamaları gerekmektedir. Eğer çocuğunuz bu yaşlarda hala böyle hatalar yapıyorsa, bir konuşma terapistine danışmalısınız.

Uyduruk KuralKullanmayı Bıraktıkları Yaş
Ağzınız önünde çıkan harfi ağzınızın gerisinde çıkan bir harfle değiştirme (ör. ‘t’ harfini ‘k’ harfi ile değiştirmek. Mesela ‘top’ yerine ‘kop’ demek)2 – 2.5 yaşları arasında
Harf öbeği veya hece tekrarlama (ör. ‘muz’ yerine ‘mumu’ demek)2.5 yaşı civarında
Ağzınız gerisinde çıkan harfi ağzınızın önünde çıkan bir harfle değiştirme (ör. ‘k’ harfini ‘t’ harfi ile değiştirmek. Mesela ‘karpuz’ yerine ‘tarpuz’ demek)2.5 yaşı civarında
Kelime veya hece başındaki sert harfleri yumuşak harflerle değiştirmek (ör. ‘tüy’ yerine ‘düy’ demek)2.5 yaşı civarında
Sözcükteki harflerin yerini değiştirmek (ör. ‘top’ yerine ‘pot’ demek)2.5 – 3 yaşları arasında
‘ç’ ve ‘c’ harflerini ‘t’, ‘d’, ‘ş’ veya ‘j’ ile değişmek (ör. ‘çok’ yerine ‘şok’ demek)3 yaşı civarında
Başka harfleri ‘ç’ veya ‘c’ harfleri ile değiştirmek (ör. ‘şaka’ yerine ‘çaka’ demek)3 yaşı civarında
Kelime sonundaki ‘z’ harfi yerine ‘s’ demek (ör. ‘diz’ yerine ‘dis’ demek)3 yaşı civarında
Başka harfleri (özellikle ‘r’ veya ‘l’ harflerini) ‘y’ harfi ile değişmek (ör. ‘bul’ yerine ‘buy’ demek)3 – 3.5 yaşları arasında
Hece eksiltmek (ör. ‘kalabalık’ yerine ‘kabalık’ demek)3 – 3.5 yaşları arasında
Ünsüz harf eksiltmek (ör. ‘beyaz’ yerine ‘beya’ veya ‘eyaz’ demek)3 – 3.5 yaşları arasında
Yumuşak harfleri sert harflerle değiştirmek (ör. ‘dağ’ yerine ‘tağ’ demek)4 yaşı civarında
Yan yana olan ünsüz harflerden birini eksiltmek (ör. ‘kurt’ yerine ‘kut’ demek)4.5 – 5 yaşları arasında
Kuraldışı ünsüz harf uyumu (Dikkat: -de hal ekinin ünsüz uyumu kurallarına uyması ve bazen -te olması normaldir. Mesela, ‘evde’ ve ‘ofiste’. Ama ‘karpuz’ yerine ‘karbuz’ demek hatadır)5 yaşı civarında
Süregelen harfleri süregelen olmayanlarla değişmek (ör. ‘kafes’ yerine ‘kapet’ demek)5 yaşı civarında

Acarlar, F., & Ege, P. (1996). Türkçe kazanımında kullanılan fonolojik süreçlerin incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 11(38), 35-43. Topbas, S., & Yavas, M. (2006). Phonological acquisition and disorders in Turkish. In Z. Hua, & B. Dodd (Eds.), Phonological development and disorders in Turkish: A multilingual perspective (pp. 233–264). Clevedon: Multilingual Matters.

  1. »
  2. Uzmanlık Alanları
  3. »
  4. Gelişimsel Sesletim Bozuklukları
  5. »
  6. Ses Olayları Bozuklukları